方
phương◼ (Danh) Hai thuyền cùng đi liền nhau, bè trúc. Cũng chỉ đi bằng thuyền hoặc bè. ◇Thi Kinh 詩經: Tựu kì thâm hĩ, Phương chi chu chi 就其深矣, 方之舟之 (Bội phong 邶風, Cốc phong 谷風) Đến chỗ nước sâu, Thì đi bằng bè hay bằng thuyền.
◼ (Danh) Hình có bốn góc vuông (góc 90 độ). ◎Như: chánh phương hình 正方形 hình vuông, trường phương hình 長方形 hình chữ nhật.
◼ (Danh) Ngày xưa gọi đất là phương. ◇Hoài Nam Tử 淮南子: Đái viên lí phương 戴圓履方 (Bổn kinh 本經) Đội trời đạp đất.
◼ (Danh) Nơi, chốn, khu vực. ◎Như: địa phương 地方 nơi chốn, viễn phương 遠方 nơi xa.
◼ (Danh) Vị trí, hướng. ◎Như: đông phương 東方 phương đông, hà phương 何方 phương nào?
◼ (Danh) Thuật, phép, biện pháp. ◎Như: thiên phương bách kế 千方百計 trăm kế nghìn phương.
◼ (Danh) Nghề thuật. ◎Như: phương sĩ 方士, phương kĩ 方技 kẻ chuyên về một nghề, thuật như bùa thuốc, tướng số.
◼ (Danh) Thuốc trị bệnh. ◎Như: cấm phương 禁方 phương thuốc cấm truyền, bí phương 祕方 phương thuốc bí truyền, phương tử 方子 đơn thuốc. ◇Trang Tử 莊子: Khách văn chi, thỉnh mãi kì phương bách kim 客聞之, 請 買其方百金事 (Tiêu dao du 逍遙遊) Khách nghe chuyện, xin mua phương thuốc đó (làm cho khỏi nứt nẻ tay) trăm lạng vàng.
◼ (Danh) Phép nhân lên một con số với chính nó (toán học). ◎Như: bình phương 平方 lũy thừa hai, lập phương 立方 lũy thừa ba.
◼ (Danh) Đạo đức, đạo lí, thường quy. ◎Như: hữu điếm quan phương 有玷官方 có vết nhục đến đạo đức làm quan, nghĩa phương hữu huấn 義方有訓 có dạy về đạo nghĩa.
◼ (Danh) Lượng từ: đơn vị dùng cho các vật hình vuông hay chữ nhật. Tương đương với khối 塊, cá 個. ◎Như: biển ngạch nhất phương 匾額一方 một tấm hoành phi, tam phương đồ chương 三方圖章 ba bức tranh in.
◼ (Danh) Chữ dùng ngày xưa để đo lường diện tích. Sau chỉ bề dài bề rộng gồm bao nhiêu, tức chu vi. ◇Luận Ngữ 論語: Phương lục thất thập, như ngũ lục thập, Cầu dã vi chi, bỉ cập tam niên, khả sử túc dân 方六七十, 如五六十, 求也為之, 比及三年, 可使足民 (Tiên tiến 先進) (Nước có) chu vi sáu bảy chục dặm hoặc năm sáu chục dặm, (Nhiễm) Cầu tôi cai quản thì vừa đầy ba năm có thể làm cho dân no đủ.
◼ (Danh) Vân gỗ.
◼ (Danh) Loài, giống.
◼ (Danh) Lúa mới đâm bông chưa chắc.
◼ (Danh) Phương diện. ◇Vương Duy 王維: San phân bát diện, thạch hữu tam phương 山分八面, 石有三方 (Họa học bí quyết 畫學秘訣) Núi chia ra tám mặt, đá có ba phương diện.
◼ (Danh) Họ Phương.
◼ (Hình) Vuông (hình). ◎Như: phương trác 方桌 bàn vuông.
◼ (Hình) Ngay thẳng. ◎Như: phẩm hạnh phương chánh 品行方正 phẩm hạnh ngay thẳng. ◇Đạo Đức Kinh 道德經: Thị dĩ thánh nhân phương nhi bất cát, liêm nhi bất quế 是以聖人方而不割, 廉而不劌 (Chương 58) Như thế bậc thánh nhân chính trực mà không làm thương tổn người, có góc cạnh mà không làm hại người.
◼ (Hình) Thuộc về một nơi chốn. ◎Như: phương ngôn 方言 tiếng địa phương, phương âm 方音 giọng nói địa phương, phương chí 方志 sách ghi chép về địa phương.
◼ (Hình) Ngang nhau, đều nhau, song song. ◎Như: phương chu 方舟 hai chiếc thuyền song song.
◼ (Động) Làm trái. ◎Như: phương mệnh 方命 trái mệnh lệnh. ◇Tô Thức 蘇軾: Cổn phương mệnh bĩ tộc 鯀方命圮族 (Hình thưởng 刑賞) Cổn (cha vua Vũ 禹) trái mệnh và bại hoại.
◼ (Động) So sánh, phê bình, chỉ trích. ◇Luận Ngữ 論語: Tử Cống phương nhân. Tử viết: Tứ dã hiền hồ tai? Phù ngã tắc bất hạ 子貢方人. 子曰: 賜也賢乎哉? 夫我則不暇 (Hiến vấn 憲問) Tử Cống hay so sánh người này với người khác. Khổng Tử nói: Anh Tứ giỏi thế sao? Ta thì không rảnh (để làm chuyện đó).
◼ (Phó) Mới, rồi mới. ◇Lí Thương Ẩn 李商隱: Xuân tàm đáo tử ti phương tận 春蠶到死絲方盡 (Vô đề 無題) Tằm xuân đến chết mới hết nhả tơ. Nguyễn Du dịch thơ: Con tằm đến thác cũng còn vương tơ.
◼ (Phó) Đang, còn đang. ◎Như: lai nhật phương trường 來日方長 ngày tháng còn dài.
◼ (Giới) Đương, tại, khi, lúc. ◇Trang Tử 莊子: Phương kì mộng dã, bất tri kì mộng dã 方其夢也, 不知其夢也 (Tề vật luận 齊物論) Đương khi chiêm bao thì không biết mình chiêm bao.
1. [多方] đa phương 2. [大方] đại phương 3. [地方] địa phương 4. [單方] đơn phương 5. [八方] bát phương 6. [平方] bình phương 7. [禁方] cấm phương 8. [正方] chính phương 9. [來日方長] lai nhật phương trưởng 10. [六方] lục phương 11. [五方] ngũ phương 12. [方案] phương án 13. [方面] phương diện 14. [方向] phương hướng 15. [方寸] phương thốn 16. [方便] phương tiện 17. [方便麵] phương tiện miến 18. [方程] phương trình 19. [方丈] phương trượng 20. [官方] quan phương 21. [雙方] song phương 22. [四方] tứ phương 23. [借方] tá phương 24. [西方] tây phương 25. [他方] tha phương 26. [乘方] thừa phương 27. [仙方] tiên phương 28. [無方] vô phương 29. [炎方] viêm phương