比
bỉ, bí, bì, tỉ♦ (Động) So sánh, đọ. ◎Như: bất năng tương bỉ 不能相比 không thể so sánh với nhau được.
♦ (Động) Ngang với, coi như. ◇Tam quốc diễn nghĩa 三國演義: Thử nhân mỗi thường tự bỉ Quản Trọng, Nhạc Nghị 此人每嘗自比管仲, 樂毅 (Đệ tam thập lục hồi) Người đó thường tự coi mình ngang với Quản Trọng, Nhạc Nghị.
♦ (Động) Noi theo, mô phỏng. ◎Như: bỉ trước hồ lô họa biều 比著葫蘆畫瓢 phỏng theo cái hồ lô vẽ trái bầu (ý nói không có tinh thần sáng tạo). ◇Chiến quốc sách 戰國策: Tự chi, bỉ môn hạ khách 食之, 比門下客 (Tề sách tứ 齊策四, Tề nhân hữu Phùng Huyên giả 齊人有馮諼者) Cho ông ta ăn theo như môn khách bậc thấp. § Ghi chú: Các môn khách của Mạnh Thường Quân có ba hạng: thượng, trung và hạ, tùy theo hạng mà được nuôi cho ăn thịt, cá, rau, v.v.
♦ (Động) Ra hiệu bằng tay. ◇Hồng Lâu Mộng 紅樓夢: Nhân vi Bảo thư yếu khán ngai nhạn, ngã bỉ cấp tha khán, bất tưởng thất liễu thủ 因為寶姐姐要看獃雁, 我比給他看, 不想失了手 (Đệ nhị thập cửu hồi) Vì chị Bảo muốn xem con Nhạn ngố, tôi ra hiệu cho chị ấy, không ngờ lỡ tay.
♦ (Động) Ví như. ◇Hồng Lâu Mộng 紅樓夢: Biệt thuyết đa liễu, chỉ nã tiền nhi Kì Quan đích sự bỉ cấp nhĩ môn thính別說多了, 只拿前兒琪官的事比給你們聽 (Đệ tam thập tứ hồi) Không cần nói nhiều, chỉ lấy chuyện Kỳ Quan hôm nọ lấy làm ví dụ nói cho mấy người nghe.
♦ (Động) Biểu thị kết quả tranh tài. ◎Như: cạnh tái kết quả vi ngũ bỉ nhất 競賽結果為五比一 kết quả trận đấu là năm trên một (tỉ số 5:1).
♦ (Danh) Một trong sáu nghĩa của Thi Kinh (phong, phú, bỉ, hứng, nhã, tụng 風, 賦, 比, 興, 雅, 頌).
♦ (Danh) Lệ, sự đã làm.
♦ (Danh) Tên tắt của Bỉ-lị-thì 比利時 nước Bỉ (Belgium) ở châu Âu.
♦ (Giới) So với.
♦ (Động) Sát, kề. ◎Như: bỉ kiên nhi hành 比肩而行 kề vai nhau mà đi.
♦ Một âm là bí. (Động) Thân gần. ◇Chu Lễ 周禮: Sử tiểu quốc sự đại quốc, đại quốc bí tiểu quốc 使小國事大國, 大國比小國 (Hạ quan 夏官, Hình phương thị 形方氏) Làm cho nước nhỏ tôn trọng nước lớn, nước lớn thân gần nước nhỏ.
♦ (Động) Tụ tập, cấu kết vì lợi riêng. ◎Như: bằng bí vi gian 朋比為奸 hùa nhau làm gian. ◇Luận Ngữ 論語: Quân tử chu nhi bất bí, tiểu nhân bí nhi bất chu 君子周而不比, 小人比而不周 (Vi chánh 為政) Người quân tử kết hợp mà không cấu kết bè đảng, kẻ tiểu nhân thiên vị bè đảng mà không kết hợp.
♦ (Phó) Gần đây. ◇Hàn Dũ 韓愈: Bí đắc nhuyễn cước bệnh, vãng vãng nhi kịch 比得軟腳病, 往往而劇 (Tế thập nhị lang văn 祭十二郎文) Gần đây (cháu) mắc bệnh phù chân, thỉnh thoảng phát nặng.
♦ (Phó) Kịp, đến khi. ◇Tư trị thông giám 資治通鑑: Bí đáo Đương Dương, chúng thập dư vạn nhân 比到當陽, 眾十餘萬人 (Hán kỉ ngũ thập thất 漢紀五十七) Đến khi tới Đương Dương thì số quân đã hơn mười vạn người.
♦ (Phó) Luôn, liên tục, nhiều lần. ◇Hán Thư 漢書: Gian giả tuế bí bất đăng, dân đa phạp thực 間者歲比不登, 民多乏食 (Cảnh đế kỉ 景帝紀) Trong khoảng những năm liên tục mất mùa, dân thường thiếu ăn.
♦ (Danh) Tên gọi một cơ cấu hành chánh thời xưa: năm gia 家 (nhà) là một bí 比. ◇Phạm Đình Hổ 范廷琥: Ngũ gia vi bí, nhị bí vi lư 五家為比, 二比為閭 (Vũ trung tùy bút 雨中隨筆) Năm nhà là một bí, hai bí là một lư.
♦ Một âm là bì. (Danh) Cao bì 皋比 da hổ. § Ông Trương Tái nhà Tống, ngồi trên trướng da hổ giảng kinh Dịch, vì thế đời sau gọi người giảng học là tọa ủng cao bì 坐擁皋比. ◇Lưu Cơ 劉基: Kim phù bội hổ phù, tọa cao bì giả, quang quang hồ can thành chi cụ dã, quả năng thụ Tôn, Ngô chi lược da? 今夫佩虎符, 坐皋比者, 洸洸乎干城之具也, 果能授孫, 吳之略耶 (Mại cam giả ngôn 賣柑者言) Nay những kẻ đeo binh phù, ngồi lên da hổ (chỉ chiếu ngồi của võ tướng), uy nghiêm thay công cụ để giữ nước, nhưng có quả là được truyền thụ mưu lược của Tôn Vũ, Ngô Khởi chăng?
♦ § Ta quen đọc là tỉ.
1. [巴比倫] ba bỉ luân 2. [比肩] bỉ kiên 3. [比目魚] bỉ mục ngư 4. [比擬] bỉ nghĩ, tỉ nghĩ 5. [比年] bỉ niên 6. [比賽] bỉ tái, tỉ tái 7. [皋比] cao bì 8. [利比亞] lợi bỉ á 9. [比數] tỉ số, tỉ sổ 10. [無比] vô bỉ