消息 tiêu tức
♦ Quẻ Càn 乾 hào sáu là tức 息, quẻ Khôn 坤 hào sáu là tiêu 消. § Theo kinh Dịch, quẻ Càn chủ Dương, quẻ Khôn chủ Âm. Dương thăng thì vạn vật sinh sôi nẩy nở, nên gọi là tức; Âm giáng thì vạn vật diệt, nên gọi là tiêu.
♦ Tiêu trưởng, tăng giảm, thịnh suy. ◇Dịch Kinh 易經: Nhật trung tắc trắc, nguyệt doanh tắc thực, thiên địa doanh hư, dữ thì tiêu tức, nhi huống ư nhân hồ? huống ư quỷ thần hồ? 日中則昃, 月盈則食, 天地盈虛, 與時消息, 而況於人乎? 況於鬼神乎? (Phong quái 豐卦) Mặt trời ở chính giữa (bầu trời) thì sẽ xế về tây, trăng đầy thì sẽ khuyết, trời đất lúc đầy lúc trống, cùng với thời gian tiêu vong và sinh trưởng. Huống hồ là người ta? Huống hồ là quỷ thần?
♦ Riêng chỉ tăng bổ. ◇Phạm Trọng Yêm 范仲淹: Lí diện hữu bất thị xứ, tiện dữ cải chánh, không khuyết xứ, cánh tiêu tức 裏面有不是處, 便與改正, 空缺處, 更消息 (Dữ Chu Thị thư 與朱氏書).
♦ Biến hóa. ◇Vương Thao 王韜: Sự quý nhân thì dĩ biến thông, đạo tại dữ thì nhi tiêu tức 事貴因時以變通, 道在與時而消息 (Khiển sử 遣使).
♦ Nghỉ ngơi, hưu dưỡng. ◇Ngụy thư 魏書: Nhân vãn nhi tiến, yến vu cấm trung, chí dạ giai túy, các tựu biệt sở tiêu tức 人挽而進, 宴于禁中, 至夜皆醉, 各就別所消息 (Bành Thành Vương Hiệp truyện 彭城王勰傳).
♦ (Quốc gia) yên nghỉ (sau chiến tranh hoặc biến động) để khôi phục sức lực nguyên khí. ◇Cựu Đường Thư 舊唐書: Quốc gia nan tiêu tức giả, duy Thổ Phiền dữ Mặc Xuyết nhĩ 國家難消息者, 唯吐蕃與默啜耳 (Quách Nguyên Chấn truyện 郭元振傳).
♦ Ngừng, đình chỉ. ◇Âu Dương Tu 歐陽修: Tai lệ tiêu tức, phong vũ kí thì, canh chủng kí đắc, thường bình chi túc kí xuất nhi dân hữu thực 災沴消息, 風雨既時, 耕種既得, 常平之粟既出而民有食 (Đáp Tây Kinh Vương tướng công thư 答西京王相公書).
♦ Châm chước, sửa đổi thêm bớt. ◇Tùy Thư 隋書: Kim chi ngọc lộ, tham dụng cựu điển, tiêu tức thủ xả, tài kì chiết trung 今之玉輅, 參用舊典, 消息取捨, 裁其折中 (Nghi chí ngũ 儀志五).
♦ Tin tức, âm tín. ◇Chu Chuẩn 周準: Trung nguyên tiêu tức đoạn, Hồ địa phong sa hàn 中原消息斷, 胡地風沙寒 (Minh Phi khúc 明妃曲).
♦ Đầu mối, trưng triệu. ◇Lỗ Tấn 魯迅: Tòng giá tiêu cực đích đả toán thượng, tựu khả dĩ khuy kiến na tiêu tức 從這消極的打算上, 就可以窺見那消息 (Thả giới đình tạp văn nhị tập 且介亭雜文二集, Tại hiện đại Trung Quốc đích Khổng Phu Tử 在現代中國的孔夫子).
♦ Bí mật, quyết khiếu. ◇Thủy hử truyện 水滸傳: Tả lai hữu khứ, chỉ tẩu liễu tử lộ, hựu bất hiểu đích bạch dương thụ chuyển loan mạt giác đích tiêu tức 左來右去, 只走了死路, 又不曉的白楊樹轉灣抹角的消息 (Đệ tứ thất hồi) (Không biết đường) đi quanh co, chỉ đâm vào đường chết, lại biết được bí mật là thấy cây bạch dương thì phải rẽ.
♦ Ảo diệu, chân đế. ◇Vô danh thị 無名氏: Hình hài thổ mộc tâm vô nại, Tựu trung tiêu tức thùy năng giải 形骸土木心無奈, 就中消息誰能解 (Trám Khoái Thông 賺蒯通, Đệ tam chiệp 第三摺).
♦ Cơ quan, nút bật, then, chốt. ◇Hồng Lâu Mộng 紅樓夢: Nguyên lai thị tây dương cơ quát, khả dĩ khai hợp, bất ý Lưu lão lão loạn mạc chi gian, kì lực xảo hợp, tiện tràng khai tiêu tức, yểm quá kính tử, lộ xuất môn lai 原來是西洋機括, 可以開合, 不意劉老老亂摸之間, 其力巧合, 便撞開消息, 掩過鏡子, 露出門來 (Đệ tứ nhất hồi) Vốn là một quan kiện của ngoại quốc bên tây, có thể đóng mở được, vô tình già Lưu lò mò sờ đúng vào nút bật, cái gương phía sau gạt sang một bên, hé ra một cái cửa.
♦ Nghĩa rộng chỉ sự vật gì có tác dụng tạo nên tính quyết định. ◇Quách Mạt Nhược 郭沫若: Bả thị dã chuyên nhất phóng tại nhân tuẫn vấn đề thượng, nhận vi "nô lệ chế độ dữ phong kiến chế độ đích tiêu tức tựu tại ư thử", giá ưng cai thị nhất chủng thiên sai ba? 把視野專一放在人殉問題上, 認為"奴隸制度與封建制度的消息就在於此", 這應該是一種偏差吧? (Nô lệ chế thì đại 奴隸制時代, Quan ư chu đại xã hội đích thương thảo 關於周代社會的商討).
♦ Lục hào trong quẻ Càn 乾 là tức 息; lục hào trong quẻ Khôn 坤 là tiêu 消.