生氣 sanh khí, sinh khí
♦ Đạo giáo nhận rằng khí từ nửa đêm tới giữa trưa là sanh khí 生氣, để phân biệt với tử khí 死氣 từ giữa ngày tới nửa đêm. ◇Cát Hồng 葛洪: Phù hành khí đương dĩ sanh khí chi thì, vật dĩ tử khí chi thì (...) tử khí chi thì, hành khí vô ích dã 夫行氣當以生氣之時, 勿以死氣之時...死氣之時, 行氣無益也 (Bão phác tử 抱樸子, Thích trệ 釋滯).
♦ Khí làm cho muôn vật sanh trưởng phát dục 生長髮育 (sinh sôi nẩy nở). ◇Hàn Thi ngoại truyện 韓詩外傳: Cố bất tiếu giả tinh hóa thủy cụ, nhi sanh khí cảm động, xúc tình túng dục, phản thi loạn hóa, thị dĩ niên thọ cức yểu nhi tính bất trưởng dã 故不肖者精化始具, 而生氣感動, 觸情縱欲, 反施亂化, 是以年壽亟夭而性不長也 (Quyển nhất).
♦ Sức sống. ◇Tư Không Đồ 司空圖: Sanh khí viễn xuất, Bất trước tử hôi 生氣遠出, 不著死灰 (Thi phẩm 詩品, Tinh thần 精神).
♦ Khí khái, ngang tàng. ◇Quốc ngữ 國學: Vị báo Sở huệ nhi kháng Tống, ngã khúc Sở trực, kì chúng mạc bất sanh khí, bất khả vị lão 未報楚惠而抗宋, 我曲楚直, 其眾莫不生氣, 不可謂老 (Tấn ngữ tứ 晉語四).
♦ Chỉ hơi thở, tinh khí (của người sống). ◇Hậu Hán Thư 後漢書: Cô nhi quả phụ, hào khốc không thành, dã vô thanh thảo, thất như huyền khánh, tuy hàm sanh khí, thật đồng khô hủ 孤兒寡婦, 號哭空城, 野無青草, 室如懸磬, 雖含生氣, 實同枯朽 (Ban Siêu truyện 班超傳).
♦ Sinh linh, trăm họ. ◇Trần Thư 陳書: Lương thất đa cố, họa loạn tương tầm, binh giáp phân vân, thập niên bất giải, bất sính chi đồ ngược lưu sanh khí, vô lại chi thuộc bạo cập tồ hồn 梁室多故, 禍亂相尋, 兵甲紛紜, 十年不解, 不逞之徒虐流生氣, 無賴之屬暴及徂魂 (Thế Tổ kỉ 世祖紀).
♦ Nguyên khí. ◇Quách Mạt Nhược 郭沫若: Chỉ nhân vi thụ thương quá trọng nhi thả xuất huyết quá đa, tha đích sanh khí nhất thì hoàn bất năng cú khôi phục chuyển lai 只因為受傷過重而且出血過多, 他的生氣一時還不能夠恢復轉來 (Nhất chích thủ 一隻手, Nhị).
♦ Không khí. ◇Trịnh Quan Ứng 鄭觀應: Khai quáng cơ khí diệc dĩ Bỉ quốc sở tạo vi lương. Đại yếu hữu tam: nhất vi chú sanh khí chi khí, nhất vi hố thủy chi khí, nhất vi lạp trọng cử trọng chi khí 開礦機器亦以比國所造為良. 大要有三: 一為注生氣之器, 一為戽水之器, 一為拉重舉重之器 (Thịnh thế nguy ngôn 盛世危言, Khai quáng 開礦).
♦ Tức giận, không vui. ◇Ba Kim 巴金: Thuyết khởi lai dã khiếu nhân sanh khí, tha nhất nhãn dã bất khán ngã, tha thậm chí bả ngã thôi khai nhất điểm 說起來也叫人生氣, 他一眼也不看我, 他甚至把我推開一點 (Lợi Na 利娜, Đệ cửu phong tín 第九封信). ◇Văn minh tiểu sử 文明小史: Phó tri phủ thính liễu giá thoại, dũ gia sanh khí 傅知府聽了這話, 愈加生氣 (Đệ thập hồi).
♦ Chỉ lượng tàng trữ. ◇Tống Ứng Tinh 宋應星: Phàm ngân trung quốc sở xuất, Chiết Giang, Phúc Kiến cựu hữu khanh tràng (...) giai xưng mĩ quáng. Kì tha nan dĩ mai cử. Nhiên sanh khí hữu hạn, mỗi phùng khai thải, sổ bất túc, tắc quát phái dĩ bồi thường 凡銀中國所出, 浙江, 福建舊有坑場...皆稱美礦. 其他難以枚舉. 然生氣有限, 每逢開採, 數不足, 則括派以賠償 (Thiên công khai vật 天工開物, Ngân 銀).

---