<<< http://perso.wanadoo.fr/dang.tk/ >>> <<< http://nguyendu.com.free.fr/ (mirror) >>>
離騷

Ly Tao

Thiên Ly Tao (nghĩa là buồn li biệt) là bài thơ dài đầu tiên của Trung Quốc: trên 370 câu gồm 2490 chữ.
Đầu tiên, Khuất Nguyên kể dòng dõi, thân thế của mình, công phu cầu học và tu đức ra sao, lòng trung quân ái quốc ra sao, Sở Hoài Vương vì nghe lời dèm pha của tiểu nhân mà ghét bỏ ông, ông sinh ra thất vọng, tưởng tượng như gặp vua Trùng Hoa (vua Thuấn) mà bày tỏ nỗi lòng. Ông ôn lại sự tích của vua Vũ, vua Khang, vua Kiệt, vua Trụ… (thời nào có minh quân và hiền thần thì nước trị, thời nào gặp bạo quân và nịnh thần thì loạn) như có ý để răn vua Sở.
Đoạn giữa, tức là đoạn trích dẫn ở đây, ông tưởng tượng đi từ đất Thương Ngô (nơi có mộ vua Thuấn), tới Huyền Phố, Hàm Trì, Phù Tang và bay tuốt lên thiên đình, nhờ sự giúp đỡ của những thần Hi Hòa, Vọng Thư, Phi Liêm, Lôi Sư, … Nhưng tới cửa thiên đình, thần giữ cửa không cho ông vô; ông lại bay tới Bạch Thủy, Lãng Phong, Xuân Cung, Cùng Thạch, Vị Bàn, yêu cầu Mật Phi thần nữ và hai hiền nữ họ Diêu, kết quả cũng bị cự tuyệt.
Đoạn cuối: không biết đi đâu nữa, ông lại hỏi ý kiến Linh Phân và Vu Hàm (các thần bói); hai vị thần này khuyên ông cứ tiếp tục đi nữa, ông lại đi khắp các nơi như Côn Lôn, Thiên Tân, Lưu Sa, Xích Thủy … mong tìm được chút an ổn trong lòng; nhưng khi về gần tới cố hương thì người đánh ngựa buồn rầu, rỏ lệ, chính con ngựa của ông cũng bịn rịn quay đầu lại nhìn nơi quê cũ, không chịu đi nữa, và ông than thở: "Trong nước đã không có người biết ta hề, thì còn nhớ tiếc gì cố đô! Đã không được vua dùng để thi hành chính trị tốt hề, thì ta nên đi theo Bành Hàm thôi". Bành Hàm là một hiền sĩ đời Ân, can vua mà vua không nghe mới ôm đá mà tự trầm. Vậy là ông đã quyết định tự tử sau khi viết xong thiên Ly Tao.
Cảm xúc của ông cực mạnh; bỗng vui rồi bỗng buồn, lúc chán nản muốn đi xa, lúc lại muốn gặp Thượng Đế, rồi tự nhiên nghĩ đến tình luyến ái, rồi lại thất vọng mà hỏi thần Bói; mới bùi ngùi nhớ cố đô đó mà đã có ý tự sát ngay rồi. Tinh thần đau đớn gần như thác loạn, chỉ vì lòng yêu nước của ông rất nồng nhiệt mà nỗi đau xót của ông đã tới cực điểm.
Sức tưởng của ông cũng rất dồi dào: ông nhân cách hóa cây cỏ, vạn vật, ví những cỏ lau, cỏ chỉ với hạng người quân tử, dùng chim trẫm, chim tu hú làm mối mai, lại muốn sai khiến cả thần gió, thần trăng, thần sấm, thần sét. Ngọn bút thực phóng lãng, lợi dụng tất cả các thần thoại của Trung Quốc (nên có nhà đã ví Ly Tao của ông với Divine Comédie của Dante); để diễn tả tất cả nỗi u uất trong hằng chục năm của ông, lưu lại cho muôn thuở một lời nức nở nghẹn ngào, bất tuyệt.
(Nguyễn Hiến Lê, Cổ Văn Trung Quốc, Xuân Thu xuất bản, trang 105-106).

離騷

01. 駟玉虯以乘鷖兮 溘埃風余上征
02. 朝發軔於蒼梧兮 夕余至乎縣圃
03. 欲少留此靈瑣兮 日忽忽其將暮
04. 吾令羲和弭節兮 望崦嵫而勿迫
05. 路曼曼其脩遠兮 吾將上下而求索
06. 飲余馬於咸池兮 摠余轡乎扶桑
07. 折若木以拂日兮 聊逍遙以相羊
08. 前望舒使先驅兮 後飛廉使奔屬
09. 鸞皇爲余先戒兮 雷師告余以未具
10. 吾令鳳凰飛騰兮 又繼之以日夜
11. 飄風屯其相離兮 帥雲霓而來御
12. 紛總總其離合兮 斑陸離其上下
13. 吾令帝閽開關兮 倚閶闔而望予
14. 時曖曖其將罷兮 結幽蘭而延佇
15. 世溷濁而不分兮 好蔽美而嫉妒
16. 朝吾將濟於白水兮 登閬風而紲馬
17. 忽反顧以流涕兮 哀高丘之無女
18. 溘吾遊此春宮兮 折瓊枝以繼佩
19. 及榮華之未落兮 相下女之可詒
20. 吾令豐隆乘雲兮 求宓妃之所在
21. 解佩纕以結言兮 吾令蹇脩以爲理
22. 紛總總其離合兮 忽緯繣其難遷
23. 夕歸次於窮石兮 朝濯髮乎洧盤
24. 保厥美以驕傲兮 日康娛以淫遊
25. 雖信美而無禮兮 來違棄而改求
26. 覽相觀於四極兮 周流乎天余乃下
27. 望瑤臺之偃蹇兮 見有娀之佚女
28. 吾令鴆爲媒兮 鴆告余以不好
29. 雄鳩之鳴逝兮 余猶惡其佻巧
30. 心猶豫而狐疑兮 欲自適而不可
31. 鳳凰既受詒兮 恐高辛之先我
32. 欲遠集而無所適兮 聊浮遊以逍遙
33. 及少康之未家兮 留有虞之二姚
34. 理弱而媒拙兮 恐導言之不固
25. 世溷濁而嫉賢兮 好蔽美而稱惡
36. 閨中既已邃遠兮 哲王又不寤
37. 懷朕情而不發兮 余焉能忍此終古

屈原
Phiên âm: Ly Tao


01. Tứ ngọc cầu dĩ thừa ê hề, khạp ai phong dư thượng chinh
02. Triêu phát nhẫn ư Thương Ngô hề, tịch dư chí hồ Huyền Phố
03. Dục thiểu lưu thử linh tỏa hề, nhật hốt hốt kì tương mộ
04. Ngô linh Hi Hòa nhị tiết hề, vọng Yêm Tư nhi vật bách
05. Lộ man man kì tu viễn hề, ngô tương thượng hạ nhi cầu sách
06. Ẩm dư mã ư Hàm Trì hề, tổng dư bí hồ Phù Tang
07. Chiết Nhược Mộc dĩ phất nhật hề, liêu tiêu diêu dĩ tương dương
08. Tiền Vọng Thư sử tiên khu hề, hậu Phi Liêm sử bôn chúc
09. Loan Hoàng vi dư tiên giới hề, Lôi Sư cáo dư dĩ vị cụ
10. Ngô linh Phượng Hoàng phi đằng hề, hựu kế chi dĩ nhật dạ
11. Phiêu Phong đồn kì tương li hề, suất vân nghê nhi lai ngự
12. Phân tổng tổng kì li hợp hề, ban lục li kì thượng hạ
13. Ngô linh Đế Hôn khai quan hề, ỷ Xương Hạp nhi vọng dư
14. Thì ái ái kì tương bãi hề, kết u lan nhi duyên trữ
15. Thế hỗn trọc nhi bất phân hề, hảo tế mĩ nhi tật đố
16. Triêu ngô tương tể ư Bạch Thủy hề, đăng Lãng Phong nhi tiết mã
17. Hốt phản cố dĩ lưu thế hề, ai cao khâu chi vô nữ
18. Khạp Ngô du thử Xuân Cung hề, chiết quỳnh chi dĩ kế bội
19. Cập vinh hoa chi vị lạc hề, tương hạ nữ chi khả di
20. Ngô linh Phong Long thừa vân hề, cầu Mật Phi chi sở tại
21. Giải bội tương dĩ kết ngôn hề, ngô lệnh Kiển Tu dĩ vi lí
22. Phân tổng tổng kì li hợp hề, hốt vĩ hoạch kì nan thiên
23. Tịch quy thứ ư Cùng Thạch hề, triêu trạc phát hồ Vị Bàn
24. Bảo quyết mĩ dĩ kiêu ngạo hề, nhật khang ngu dĩ dâm du
25. Tuy tín mĩ nhi vô lễ hề, lai vi khí nhi cải cầu
26. Lãm tương quan ư tứ cực hề, chu lưu hồ thiên dư nãi hạ
27. Vọng Dao Đài chi yển kiển hề, kiến Hữu Tùng chi dật nữ
28. Ngô linh Trậm vi môi hề, chậm cáo dư dĩ bất hảo
29. Hùng Cưu chi minh thệ hề, dư do ác kì điêu xảo
30. Tâm do dự nhi hồ nghi hề, dục tự thích nhi bất khả
31. Phượng Hoàng kí thụ di hề, khủng Cao Tân chi tiên ngã
32. Dục viễn tập nhi vô sở thích hề, liêu phù du dĩ tiêu diêu
33. Cập Thiếu Khang chi vị gia hề, lưu Hữu Ngu chi nhị Diêu
34. Lí nhược nhi môi chuyết hề, khủng đạo ngôn chi bất cố
35. Thế hỗn trọc nhi tật hiền hề, hảo tế mĩ nhi xưng ác
36. Khuê trung kí dĩ thúy viễn hề, triết vương hựu bất ngụ
37. Hoài trẫm tình nhi bất phát hề, dư yên năng nhẫn thử chung cổ

Khuất Nguyên
Dịch nghĩa: Ly Tao


01. Ta cưỡi con Ngọc Cầu (1) hoặc con Phượng Hoàng hề, vụt theo trận gió mà lên trời
02. Buổi sáng ta ra đi ở Thương Ngô hề, chiều ta tới Huyền Phố
03. Ta muốn lưu lại một chút ở cung vua (3) hề, nhưng mặt trời đã xuống nhanh và sắp tối
04. Ta xin thần Hi Hòa (4) đi chậm lại hề, hướng về phía núi Yêm Tư (5) và đừng gấp
05 Đường mênh mang và thăm thẳm hề, ta muốn lên xuống mà tìm tòi
06 Cho ngựa ta uống nước ở Hàm Trì hề, buông dây cương qua đất Phù Tang (6)
07 Bẻ cành Nhược Mộc (7) để che mặt trời hề, hãy tiêu dao mà bồi hồi
08. Phía trước thần Vọng Thư phải tiến trước hề, phía sau thần Phi Liêm phải chạy theo (8)
09. Loan Hoàng mở lối đi đầu, thần sấm sét bảo ta thu xếp chưa xong
10. Ta khiến Chim Phượng bay lượn hề, bay ngoài suốt ngày đêm
11. Thần Phiêu Phong tụ họp những đám chia lìa, đốc suất mây và ráng lại đón (9)
12. Li li hợp hợp hề, đủ mọi màu ở trên và dưới
13. Ta truyền Đế Hôn mở cửa, Đế Hôn dựa cửa Xương Hạp (10) mà ngó ta
14. Thời đại này u ám như đã sẩm tối hề, ta kết những bông lan u nhã mà đứng lâu (11)
15. Đời hỗn trọc mà không biết phân biệt hề, thích che cái đẹp của người mà ghen ghét
16. Sáng ta qua sông Bạch Thủy hề, leo núi Lãng Phong mà cột ngựa lại (12)
17. Bỗng nhiên ta quay đầu lại, nước mắt ròng ròng hề, buồn cho núi cao không có gái đẹp (13)
18. Thôi, để ta chơi chốn Xuân Cung (14) này hề, bẻ cành quỳnh để đeo
19. Dung nhan tươi tốt của ta chưa suy hề, ta sẽ lựa người con gái đẹp mà trao tặng (15)
20. Ta sai thần Phong Long cưỡi mây hề, tìm xem thần Mật Phi ở đâu (16)
21. Ta sẽ cởi vật đeo trong người để kết ước hề, ta sai Kiển Tu (17) làm mối
22. Li li hợp hợp lòng rối bời hề, bỗng dọc ngang tâm tư khó định
23. Muốn đêm về núi Cùng Thạch hề, rồi lại muốn buổi sáng gội đầu ở Vị Bàn (18)
24. Nàng cậy đẹp mà kiêu ngạo hề, ngày đêm vui vẻ mà ngao du
25. Tuy đẹp thật nhưng vô lễ hề, phải lìa bỏ nàng mà cầu chỗ khác
26. Xét hết bốn phương hề, đi khắp trời rồi lại xuống đất
27. Nhìn về phía Dao Đài thấy ánh sáng long lanh hề, thấy người con gái đẹp ở đất Hữu Tung (19)
28. Ta sai con chim Trẫm (20) làm mối hề, Trẫm bảo ta là không xong
29. Con chim Tu Hú nhiều lời hề, ta ghét nó điêu ngoa
30. Lòng do dự mà hồ nghi hề, muốn đích thân qua mà ngại vô lễ
31. Phượng Hoàng đã nhận tặng vật hề, chỉ sợ Cao Tân đã định hôn trước với nàng rồi (21)
32. Muốn đi xa mà lại không có chỗ trú chân hề, thôi thì hãy tạm ngao du để tiêu dao
33. Nhớ Thiếu Khang (22) khi chưa thành công hề, họ Hữu Ngu (23) gả cho ông hai nàng họ Diêu
34. Lí đã kém mà người làm mai lại vụng hề, sợ lời dẫn đạo không được đúng
35. Đời hỗn trọc mà ghét người hiền hề, thích che cái tốt mà vạch cái xấu người
36. Nàng ở nơi phòng khuê thăm thẳm hề, mà đức minh quân lại không tỉnh ngộ
37. Ôm nỗi lòng mà không bày tỏ được hề, ta sao chịu được như vầy cho tới hết đời!

Nguyễn Hiến Lê dịch
(Cổ văn Trung quốc, Xuân Thu xuất bản, USA).
Dịch thơ: Ly Tao


01. Quay ra đạp gió rẽ mây,
Cưỡi rồng, dóng phượng định ngày chơi xa.
02. Sớm Thương Ngô, chiều qua Huyền Phố,
03. Đền thần linh xa ngó cửa ngoài.
Chốn mây tạm chốn nghỉ ngơi,
Chiều hôm bảng lảng mặt trời xuống nhanh
04. "Hi Hòa hỡi! nể tình ta với!
05. "Lối non Đoài chớ vội xông pha!
"Quản bao nước thẳm, non xa,
"Để ta tìm kiếm cho ra bạn lòng!"
06. Cho ngựa uống bên dòng Dục Nhật,
07. Buông dây cương qua đất Phù Tang.
Nhởn nhơ chốc lát dọc đường,
Bẻ cành nhược mộc chắn ngang mặt trời!
08. Chị Trăng phải nhanh chân tiến trước,
Dì Gió cho lần bước theo sau,
09. Chim loan mở lối đi đầu,
Nhưng thần sấm sét đốc hầu chưa xong!
10. Ta giục phượng ra công bay mãi,
Suốt ngày đêm dong ruổi cho mau!
11. Cơn dông bão táp theo hầu!
Cầu vồng mống cụt đem nhau đón chào!
12. Khắp các ngả trước sau tấp tới,
Đủ mọi mầu trên dưới tơi bời…
13. Ta truyền mở cửa nhà Trời!
Lính canh lại tựa cửa ngoài nhìn ta!
14. Người mỏi mệt, ngày đà sẩm tối,
Đứng bơ phờ tay với bông lan!
15. Cõi đời nhơ đục muôn vàn,
Ghen tài ghét đẹp thói càn đã quen!
16. Sớm dong ngựa qua miền Bạch Thủy,
Lên Lãng Phong ta sẽ dừng cương,
17. Không ai là gái đảm đang,
Trông về nước Sở gạt hàng lệ rơi!
18. Chơi cung xuân này nơi thanh nhã,
Đeo giắt thêm giắt đóa hoa quỳnh…
19. Hoa tươi còn chửa lìa cành,
Xem ai là gái hữu tình ta đưa.
20. Sai thần mây đi mưa về gió,
Cung Mật Phi tìm rõ tới nơi…
21. Mối manh ta lại cậy người…
Cổi dây đeo để ngỏ lời giao đoan!
22. Trải mấy độ qua ngàn vượt núi,
Bỗng dọc ngang đường lối khó thông…
23. Chiều hôm về nghỉ non Cùng,
Sớm ra gội tóc trên sông Vị Bàn.
24. Nàng cậy đẹp khinh nhờn quen thói,
Quên tháng ngày, mê mải dong chơi.
25. Đẹp nhưng mất nết xin thôi,
Bỏ tìm chốn khác lấy người đoan trang.
26. Vùng trời rộng bốn phương man mác,
Xem khắp rồi lại bước xuống đời,
27. Hữu Tung trông với cõi ngoài,
Long lanh đền ngọc thấy người gái xinh.
28. Mướn chim trẫm mối manh nói hộ,
Trẫm trả lời: "Việc đó xong xuôi!"
29. Kìa chim tu hú dại đời,
Ta còn ghét nó là loài tinh ranh…
30. Mình khuây khỏa lấy mình chẳng nổi,
Lòng hồ nghi trăm mối vấn vương!
31. Chịu lời ta đã phượng hoàng,
Chỉ e ta đến sau chàng Cao Tân…
32. Xa tìm chốn yên thân chẳng có,
Đành lênh đênh đây đó biết sao!
33. Thiếu Khang đang lúc ba đào,
Họ Diêu hai gái sánh vào vừa xinh…
34. Lí đã kém, mối manh lại vụng,
Dẫu hẹn lời, e cũng không bền,
35. Người đời bửn tưởi, nhỏ nhen,
Chuộng bên gian ác, ghét bên hiền tài.
36. Buồng the đã là nơi cách trở,
Nhà vua còn đương cữ mê say!
37. Ôm lòng biết ngỏ ai hay?
Suốt đời nhịn mãi nước này được sao?

Nhượng Tống dịch
(Ly Tao, trang 31-34, Tân Việt, 1944)

Chú thích:

(1) Ngọc Cầu: Theo một số nhà chú thích Sở Từ, thì tên những vật trong bài này đều là những tên thần cả, nên phải viết chữ Hoa. Cầu là con rồng mà không có sừng. Nguyên văn chữ "ê" là con cò, đây trỏ con phượng. Phượng Hoàng là một loài chim mà theo người Trung Hoa chỉ là đời thái bình mới có; con trống là phượng, con mái là hoàng.

(2) Thương Ngô: Là nơi chôn của vua Thuấn, nay ở tỉnh Hồ Nam, huyện Linh Lăng. Huyền Phố ở chân núi Côn Lôn. Côn Lôn là mạch núi cao nhất và dài nhất của Trung Hoa nằm theo biên giới phía Tây và phía Bắc.

(3) Linh tỏa: Có sách chú thích "linh tỏa" là nước cũ (cố bang).

(4) Hi Hòa: Thần Thái Dương.

(5) Yêm Tư: Tên núi, nơi mặt trời lặn.

(6) Hàm Trì, Phù Tang: Hàm trì là nơi mặt trời lặn ở biển. Phù Tang là tên một nước ở phía Đông.

(7) Nhược mộc: Một loại cây lá xanh hoa đỏ (theo Sơn Hải Kinh); cũng trỏ nơi mặt trời lặn.

(8) Vọng Thư, Phi Liêm: Vọng Thư là thần mặt trăng. Phi Liêm là thần gió.

(9) Phiêu Phong: Thần gió lốc hoặc thần dông tố.

(10) Đế Hôn, Xương Hạp: Đế Hôn là thần coi cửa nhà trời. Xương Hạp là cửa nhà trời.

(11) Đứng lâu: Ý nói: giữ lòng trong sạch thơm tho như bông lan mà tần ngần, buồn cho nước Sở.

(12) Bạch Thủy, Lãng Phong: Bạch Thủy là dòng sông bắt nguồn ở núi Côn Lôn. Lãng Phong là đỉnh dãy núi Côn Lôn.

(13) Gái đẹp: Trỏ một quốc gia thịnh vượng, hợp với lòng mình; cũng có thể trỏ một vị minh quân để mình thờ.

(14) Xuân Cung: Cung ở trên trời.

(15) Trao tặng: Ý nói: còn sức mạnh, còn tài năng để giúp nước; sẽ lựa vua mà thờ. Cũng có sách chú thích là: cành hoa quỳnh còn tươi tốt, chưa tàn, sẽ lựa người con gái đẹp mà tặng: nghĩa cũng không khác mấy, vì bông quỳnh cũng có thể tượng trưng tài đức của tác giả.

(16) Phong Long, Mật Phi: Phong Long là thần mưa; cũng có sách cho là thần gió. Mật Phi là con gái vua Phục Hi, chết đuối ở sông Lạc, rồi thành nữ thần. Phục Hi là một đời vua hoang đường trong thời chưa có sử.

(17) Kiển Tu: Bây tôi của thần Hi Hòa (theo Vương Dật); có sách lại bảo là thần sông Lạc.

(18) Cùng Thạch, Vị Bàn: Cùng Thạch là tên núi. Vị Bàn là tên sông.

(19) Dao Đài, Hữu Tung: Dao Đài là nơi thần tiên ở. Hữu Tung là tên nước.

(20) Trẫm: Một loài chim mà cánh dùng làm thuốc độc.

(21) Cao Tân: Vua Đế Khốc. Có sách chú thích là: chỉ sợ Cao Tân đã đính hôn với nàng rồi.

(22) Thiếu Khang: Một vua của thời trung hưng của nhà Hạ.

(23) Hữu Ngu: Quốc hiệu của vua Thuấn.

TOP