上
thượng, thướng◼ (Danh) Trên, chỗ cao. ◇Trang Tử 莊子: Thượng lậu hạ thấp, khuông tọa nhi huyền 上漏下溼, 匡坐而弦 (Nhượng vương 讓王) Trên dột dưới ướt, ngồi ngay ngắn mà gảy đàn.
◼ (Danh) Phần ở trên của vật thể. ◇Lỗ Tấn 魯迅: Thủy tựu tòng đỉnh khẩu dũng khởi, thượng tiêm hạ quảng, tượng nhất tọa tiểu san 水就從鼎口涌起, 上尖下廣, 像一座小山 (Cố sự tân biên 故事新編, Chú kiếm 鑄劍) Nước theo miệng đỉnh vọt lên, phần trên nhọn phần dưới rộng, giống như một hòn núi nhỏ.
◼ (Danh) Địa vị trên, cấp cao nhất trong xã hội. ◇Lỗ Tấn 魯迅: Thượng tự vương hậu, hạ chí lộng thần, cá cá hỉ hình ư sắc 上自王后, 下至弄臣，個個喜形於色 (Cố sự tân biên 故事新編, Chú kiếm 鑄劍) Bề trên từ vương hậu, bên dưới cho tới lộng thần, ai nấy đều tươi vui hớn hở.
◼ (Danh) Trời, thiên đế. ◇Luận Ngữ 論語: Đảo nhĩ ư thượng hạ thần kì 禱爾於上下神祇 (Thuật nhi 述而) Cầu cúng với trời đất (thiên địa), thần trời và thần đất.
◼ (Danh) Vua, hoàng đế. ◎Như: Ngày xưa gọi vua là chúa thượng 主上, gọi ông vua đang đời mình là kim thượng 今上.
◼ (Danh) Phiếm chỉ bậc tôn trưởng. ◇Luận Ngữ 論語: Kì vi nhân dã hiếu đễ, nhi hiếu phạm thượng giả tiển hĩ 其為人也孝弟, 而好犯上者鮮矣 (Học nhi 學而) Làm người mà hiếu đễ, thì ít ai xúc phạm bậc người trên.
◼ (Danh) Một trong bảy kí hiệu ghi âm trong nhạc phổ Trung Quốc thời xưa: thượng, xích, công, phàm, lục, ngũ, ất 上, 尺, 工, 凡, 六, 五, 乙.
◼ (Danh) Một trong bốn thanh điệu trong Hán ngữ: bình, thượng, khứ, nhập 平, 上, 去, 入.
◼ (Danh) Họ Thượng.
◼ (Phó) Ở trong chỗ nhất định hoặc phạm vi nào đó, ở bên cạnh (sông hồ), ở mặt ngoài (thượng 上 đặt sau danh từ). ◇Chiến quốc sách 戰國策: Nhân sanh thế thượng, thế vị phú quý, cái khả hốt hồ tai! 人生世上, 勢位富貴, 蓋可忽乎哉 (Tần sách nhất 秦策一) Người sinh ở đời, thế lực, chức vị và tiền của có thể coi thường được đâu! ◇Đỗ Phủ 杜甫: Giang thượng tiểu đường sào phỉ thúy 江上小堂巢翡翠 (Khúc Giang 曲江) Bên sông, nơi nhà nhỏ, chim phỉ thúy làm tổ. ◇Trần Kì Thông 陳其通: Bi thượng khắc hữu "Kim Sa Giang" tam cá đại tự 碑上 刻有"金沙江"三個大字 (Vạn thủy thiên san 萬水千山, Đệ tam mạc đệ nhị tràng) Ở mặt ngoài bia khắc ba chữ lớn "Kim Sa Giang".
◼ (Phó) Về phương diện nào đó (thượng 上 đặt sau danh từ). ◇Tần Mục 秦牧: Giá phúc họa tại khảo cổ thượng đích giá trị thị bất đãi thuyết liễu, tựu thị đan đan tòng nghệ thuật đích quan điểm khán lai, dã ngận lệnh nhân tán mĩ 這幅畫在考古上的價值是不待說了, 就是單單從藝術的觀點看來, 也很令人贊美 (Nhất phúc cổ họa đích phong vị 一幅古畫的風味) Giá trị bức họa cổ đó về phương diện khảo cổ không cần phải nói, chỉ đơn thuần nhìn theo quan điểm nghệ thuật, cũng đã khiến người ta rất tán thưởng.
◼ (Phó) Vì nguyên cớ nào đó (thượng 上 đặt sau danh từ). ◇Thủy hử truyện 水滸傳: Khước dã nan đắc Sử Tiến vị nghĩa khí thượng phóng liễu ngã môn 卻也難得史進為義氣上放了我們 (Đệ nhị hồi) Nhưng Sử Tiến vì nghĩa khí mà tha chúng ta thật là một điều hiếm có.
◼ (Phó) Mới, mới đầu. § Dùng như thủy 始.
◼ (Hình) Trước (về thời gian hoặc thứ tự). ◎Như: thượng thứ 上次 lần trước, thượng bán niên 上半年 nửa năm đầu.
◼ (Hình) Tốt nhất, ưu đẳng (cấp bậc hoặc phẩm chất). ◎Như: thượng sách 上策.
◼ (Hình) Địa vị cao. ◎Như: thượng cấp 上級, thượng lưu xã hội 上流社會.
◼ (Hình) Chính, chủ yếu.
◼ (Hình) Được mùa, phong túc. ◇Quản Tử 管子: Án điền nhi thuế, nhị tuế thuế nhất, thượng niên thập thủ tam, trung niên thập thủ nhị, hạ niên thập thủ nhất, tuế cơ bất thuế 案田而稅, 二歲稅一, 上年什取三, 中年什取二, 下年什取一, 歲飢不稅 (Đại khuông 大匡) Theo ruộng mà đánh thuế, hai năm đánh thuế một lần, năm được mùa mười lấy ba, năm vừa mười lấy hai, năm thấp kém mười lấy một, năm đói kém không đánh thuế.
◼ (Hình) Xa, lâu.
◼ (Hình) Rộng lớn, quảng đại.
◼ (Trợ) Dùng sau động từ, biểu thị xu hướng hoặc kết quả của động tác. ◎Như: ba thượng đính phong 爬上頂峰 leo lên đỉnh núi, quan thượng môn 關上門 đóng cửa lại.
◼ § Thông thượng 尚.
◼ Một âm là thướng. (Động) Lên. ◎Như: thướng đường 上堂 lên thềm.
◼ (Động) Trình báo, báo lên cấp trên. ◎Như: thướng thư 上書 trình thư, thướng biểu 上表 trình biểu.
◼ (Động) Dâng lên, phụng hiến. ◇Pháp Hoa Kinh 法華經: Nhĩ thì Long Nữ hữu nhất bảo châu, giá trị tam thiên đại thiên thế giới, trì dĩ thướng Phật 爾時龍女有一寶珠, 價值三千大千世界, 持以上佛 (Đề Bà Đạt Đa phẩm đệ thập nhị 提婆達多品第十二) Lúc bấy giờ, Long Nữ có một hột châu báu, giá trị bằng cõi tam thiên đại thiên, đem dâng đức Phật.
◼ (Động) Nộp, giao nạp.
◼ (Động) Khinh thường, khi lăng. ◇Quốc ngữ 國語: Dân khả cận dã, nhi bất khả thướng dã 民可近也, 而不可上也 (Chu ngữ trung 周語中) Dân có thể thân gần, nhưng không thể khinh thường.
◼ (Động) Vượt quá, siêu xuất.
◼ (Động) Tăng gia, thêm.
◼ (Động) Tiến tới, đi tới trước. ◇Chiến quốc sách 戰國策: Cam Mậu công Nghi Dương, tam cổ chi nhi tốt bất thướng 甘茂攻宜陽,，三鼓之而卒不上 (Tần sách nhị 秦策二) Cam Mậu đánh Nghi Dương, ba lần thúc trống mà quân không tiến tới.
◼ (Động) Đi, đến. ◇Tây du kí 西遊記: Long Vương thậm nộ, cấp đề liễu kiếm, tựu yêu thướng Trường An thành, tru diệt giá mại quái đích 龍王甚怒, 急提了劍, 就要上長安城, 誅滅這賣卦的 (Đệ thập hồi) Long Vương giận lắm, vội cầm gươm, đòi đi ngay đến thành Trường An, giết ông thầy xem quẻ.
◼ (Động) Đáo nhậm, tựu chức.
◼ (Động) Đặt, để, cho vào. ◇Liêu trai chí dị 聊齋志異: Trục nhi đắc chi. Thẩm thị, cự thân tu vĩ, thanh hạng kim sí. Đại hỉ, lung quy. (...), thướng ư bồn nhi dưỡng chi 逐而得之. 審視, 巨身修尾, 青項金翅. 大喜, 籠歸. (...), 上於盆而養之 (Xúc chức 促織) Đuổi theo bắt được (con dế). Nhìn kĩ, mình to đuôi dài, cổ xanh cánh vàng. Mừng lắm, bỏ vào lồng đem về. (...), cho nó vô chậu nuôi.
◼ (Động) Tới, đạt đáo.
◼ (Động) Mắc phải, tao thụ.
◼ (Động) Phù hợp.
◼ (Động) Diễn xuất.
◼ (Động) Đăng tải. ◎Như: thướng báo 上報 đăng báo.
◼ (Động) Giảng dạy, học tập.
◼ (Động) Thắp, đốt. ◇Úc Đạt Phu 郁達夫: Điếm gia đích điện đăng, dã đô dĩ thướng hỏa 店家的電燈, 也都已上火 (Bạc điện 薄奠) Đèn điện của những cửa tiệm đều đã thắp sáng.
◼ (Động) Khâu vá.
1. [對上] đối thượng 2. [談不上] đàm bất thượng 3. [堂上] đường thượng 4. [巴高望上] ba cao vọng thượng 5. [濮上之音] bộc thượng chi âm 6. [濮上桑間] bộc thượng tang gian 7. [趕得上] cản đắc thượng 8. [趕不上] cản bất thượng 9. [錦上添花] cẩm thượng thiêm hoa 10. [紙上談兵] chỉ thượng đàm binh 11. [紙上空談] chỉ thượng không đàm 12. [主上] chủ thượng, chúa thượng 13. [掌上明珠] chưởng thượng minh châu 14. [蒸蒸日上] chưng chưng nhật thượng 15. [占上風] chiếm thượng phong 16. [以上] dĩ thượng 17. [圯上老人] di thượng lão nhân 18. [喜上眉梢] hỉ thượng mi sao 19. [向上] hướng thượng 20. [今上] kim thượng 21. [忙上加忙] mang thượng gia mang 22. [馬上] mã thượng 23. [人上人] nhân thượng nhân 24. [太歲頭上動土] thái tuế đầu thượng động thổ 25. [上班] thướng ban 26. [上市] thướng thị 27. [上等] thượng đẳng 28. [上帝] thượng đế 29. [上當] thượng đương 30. [上級] thượng cấp 31. [上古] thượng cổ 32. [上肢] thượng chi 33. [上游] thượng du 34. [上界] thượng giới 35. [上下] thượng hạ, thướng há 36. [上海] thượng hải 37. [上學] thượng học, thướng học 38. [上刑] thượng hình 39. [上香] thượng hương 40. [上皇] thượng hoàng 41. [上弦] thượng huyền 42. [上客] thượng khách 43. [上京] thượng kinh 44. [上路] thượng lộ 45. [上流] thượng lưu 46. [上馬] thượng mã 47. [上午] thượng ngọ 48. [上元] thượng nguyên 49. [上品] thượng phẩm 50. [上官] thượng quan 51. [上國] thượng quốc 52. [上疏] thượng sớ 53. [上策] thượng sách 54. [上層] thượng tằng 55. [上坐] thượng tọa 56. [上訴] thượng tố 57. [上將] thượng tướng 58. [上壽] thượng thọ 59. [上陣] thượng trận 60. [上旬] thượng tuần 61. [上苑] thượng uyển 62. [雪上加霜] tuyết thượng gia sương